Do tej pory bardzo mocno pracowaliśmy nad jednym znakiem interpunkcyjnym, który faktycznie copywriterom sprawia najwięcej problemów. Przecinek, bo o nim mowa, rzeczywiście najczęściej budzi wątpliwości i jest stawiany (lub nie) w sposób nieprawidłowy, ale ograniczanie się w zagadnieniu interpunkcji tylko do niego, jest zbyt dużym uproszczeniem tematu.
Dlaczego? Otóż zasady interpunkcji dotyczą w równym stopniu wszystkich znaków interpunkcyjnych, a istnienia pewnych z nich nie jesteśmy nawet świadomi. Bo o ile znak kropka, znak myślnik, znak wykrzyknik, są powszechnie znane, to już kto z marszu wie, czym jest znak pauzy? Czy w ogóle dywiz, pauza, półpauza to także znaki przestankowe? Na te i wiele innych wątpliwości związanych z interpunkcją postaramy się odpowiedzieć w tym wpisie.
Zacznijmy zatem od odrobiny teorii, która już na początku pozwoli pozbyć się znacznej części wątpliwości odnośnie interpunkcji w języku polskim.
Znaki interpunkcyjne są grupą znaków wpisującą się w szerszy zakres pojęciowy, a mianowicie w definicję znaków pisarskich. Można zatem przyjąć już na wstępie, że każdy znak interpunkcyjny, który wstawiamy w wypowiedzi, jest znakiem pisarskim, ale nie każdy znak pisarski jest znakiem interpunkcyjnym. Aby było jeszcze łatwiej dodamy, że w języku polskim wyróżniamy 10 takich znaków. Przypomnijmy zatem te oficjalnie występujące w naszym języku znaki interpunkcyjne, nazwy znaków interpunkcyjnych i ich zastosowanie:
• kropka będąca znakiem oddzielającym, kończącym wypowiedź
• przecinek stanowiący znak oddzielający, służący do wyodrębnienia części wypowiedzi w ramach jednego zdania
• średnik funkcjonujący na zasadach przecinka, ale o większej sile znaczeniowej,
• wielokropek będący, w zależności od kontekstu wypowiedzi, znakiem sygnalizującym przerwę lub zawieszenie wypowiedzi, pominięcie pewnego jej fragmentu (np. w cytatach) lub nadającym wyraz emocjonalny treści
• pytajnik nadający określony charakter wypowiedzi – pytający i wyrażający emocje
• dwukropek funkcjonujący jako znak wyodrębniający, wprowadzający do zdania wyliczenie, cytat lub wyjaśnienie
• myślnik służący do wydzielenia pewnego fragmentu wypowiedzi, wprowadzenia przerwy w zdaniu i zawieszenia głosu lub też pominięcia czegoś w tekście
• wykrzyknik nadający wypowiedzi konkretny, emocjonalny charakter
• cudzysłów najczęściej wprowadzający do wypowiedzi cytat
• nawias, za pomocą którego wyodrębnia się mniej istotne lub niezwiązane z głównym wątkiem wypowiedzi fragmenty.
Ta lista zawiera w sobie wszystkie, powszechnie uznane znaki interpunkcje i, skupiając się tylko na niej, temat wydaje się właściwie zamknięty.
Co to jest więc pauza i jak ma się ona do powyższego zestawienia? Jak już wskazaliśmy, znaki interpunkcyjne należą do szerszego obszaru pojęciowego, jakim są znaki pisarskie i odpowiedzi na tak postawione pytanie należy poszukać właśnie w tej przestrzeni.
Znaki pisarskie, a więc nie tylko te interpunkcyjne, ale też cyfry i litery, a dalej także ortografia i gramatyka (wyrażane właśnie za pomocą znaków pisarskich), odnoszą się bowiem do pewnego uznanego tylko w danym języku systemu budowania wypowiedzi. System ten ma jednak swoją reprezentację w formie graficznej, która w wymiarze międzynarodowym stanowi grupę znaków typograficznych, nadających określonym znakom pisarskim właściwy im symbol. Nie jest niestety tak, że stosunek znaków pisarskich do tych typograficznych zawsze wynosi 1 – 1.
Najlepiej zależność tę opisać na przykładzie znaku myślnika.
W zakresie pojęciowym znaków interpunkcyjnych (a więc i tych pisarskich) myślnik ( – ) pełni określoną rolę w wypowiedzi i ma jedno znaczenie. W ramach znaków typograficznych natomiast znak ten reprezentowany jest przez dwa symbole – pauza i półpauza, a nierzadko pojawia się nam jeszcze łącznik lub dywiz, które, choć nie są znakami interpunkcyjnymi, pełnią w wypowiedzi określone funkcje, zdecydowanie inne, niż myślnik. A zatem myślnik na klawiaturze będzie oznaczony symbolem łącznika/znaku minus, jednak sposób jego wykorzystania oraz zapisu będzie zupełnie inny.
Właśnie opisaniu tych detali i szczegółów, różnicujących nam znaki typograficzne od znaków interpunkcyjnych, poświęcimy poniższą część tekstu tak, aby docelowo nikt nie plątał się w gąszczu znaków i symboli na klawiaturze.
Wróćmy zatem do punktu wyjścia – co to jest myślnik?
Jest to dość powszechnie wykorzystywany znak interpunkcyjny, którego pisownia jednak niektórym sprawia sporo problemów. Warto więc zapamiętać, że to nie mytnik, myśnik, myslink, myslinik, myśłnik czy myślinik, a myślnik (l.p.) i myślniki (l.m.) mają szerokie zastosowanie w tekście, także SEO. Można także zawsze sięgnąć po dużo prostszą ich nazwę, wywodzącą się z typografii – pauza czy pół pauza, które, w kontekście pisania tekstów SEO, wyrażają dokładnie to samo.
W zakresie budowania zdań myślnik stanowi integralną część wypowiedzi i systematyzuje jej charakter. Jest to znak zupełnie inny niż „myślnik na dole” – a poprawnie znak podkreślenia – który nie jest znakiem interpunkcyjnym, a typograficznym i absolutnie z myślnikiem mylić go nie należy.
Myślnik w zdaniu stosuje się przede wszystkim, gdy chcemy:
– pominąć stosowanie czasowników takich jak: jest i są przed to, gdyż równie poprawnie brzmi zdanie: Copywriting jest to ciężka praca jak i: Copywriting – to ciężka praca.
– zaznaczyć człon zdania w domyśle np. zamiast pisać: Dziś napisałam sporo tekstów, wczoraj napisałam mniej, z powodzeniem można zastosować zdanie Dziś napisałam sporo tekstów, wczoraj – mniej.
– dokonać przerwy w wypowiedzi: Zastanawiałam się nad poprawną pisownią i – nie udało mi się samej znaleźć odpowiedzi.
– zrobić wtrącenie w zdaniu np. Branża SEO – w opinii specjalistów – rozwija się bardzo dynamicznie.
– dla określenia relacji między dwoma wyrazami, gdy:
a) mają one przeciwstawne znaczenie (np. dzień – noc)
b) gdy oznaczają one początek i koniec czegoś ( np. w wyścigu start – meta)
c) wskazujemy liczbowo jakieś przybliżenie (np. 10 – 15 razy)
d) chcemy zastąpić wyraz „przeciwko” (np. mecz Włochy – Brazylia)
e) określamy zakres od – do (np. w dniach 19 – 20 stycznia).
W wymiarze typograficznym, zarówno na klawiaturze, jak i w najpopularniejszych edytorach tekstu, myślnik może wyglądać tak: ( – ) – pauza, i tak ( – ) – półpauza. Ważne, aby zarówno przed nim, jak i po nim zastosować spację. Spacja przed myślnikiem i po nim jest obowiązkowa! A zatem na pytanie czy przed myślnikiem jest spacja i czy po myślniku stawiamy spację, odpowiedź brzmi – koniecznie! Jeśli tego nie zrobimy, to zmienimy znaczenie tego znaku typograficznego na dywiz/łącznik, które z definicji mają inne zastosowanie. To bardzo powszechny błąd typograficznyi interpunkcyjny. Dywiz a myślnik, jak je stosować, biorąc pod uwagę kontekst wypowiedzi? Dywiz służy do podziału wyrazów i ma umożliwić poprawne przenoszenie wyrazów do następnej linijki, a myślnik jest znakiem przestankowym służącym celom opisanym wyżej. Bardziej intuicyjne jest rozróżnienie znaków myślnik a łącznik. Ten drugi w zdaniu ma spajać wyrazy dwuczłonowe i łączyć zapis mieszany (cyfry i litery), jest więc znakiem o zupełnie innym zastosowaniu niż myślnik.
Podsumowując powyższe informacje, w edytorach wykorzystywanych do tworzenia tekstów SEO myślnik, pauza, dywiz, łącznik i półpauza na klawiaturze znajdują się dokładnie w tym samym miejscu. Jednak to własnie od naszych intencji, a więc de facto od zastosowania we właściwym miejscu spacji przed i po tych znakach, zależy to, jaką funkcję w wypowiedzi będą one pełnić i czy zastosowane będą poprawnie, czy też nie.
Inaczej rzecz ma się przy wykorzystaniu funkcji wstawiania symbolu w edytorach. Tam bowiem każdy z nich ma osobną pozycję i wybierając konkretny znak, od razu dedykujemy mu konkretne znaczenie. Wybierając tę opcję warto jednak znać nazwy wyszukiwanych znaków w języku angielskim. Myslnik po angielsku to dla przykładu „dash”.
A jak ma się myślnik do innych znaków interpunkcji? Otóż zawsze w przypadku jego wykorzystania pomijamy przecinek, który wystąpiłby przed myślnikiem, natomiast znaki takie jak kropka, znak zapytania, wykrzyknik, a także wielokropek pozostawiamy zgodnie z zasadami interpunkcji. Jakiś przykład? Oczywiście!
Jestem tym ogromem wiedzy wstrząśnięty! – pomyślał i zaczął od podstaw studiować historię rozwoju języka.
Kropka, dwukropek, wielokropek i średnik
Wydaje się, że teraz już sprawa znaków interpunkcyjnych będzie wyglądała dużo prościej, niż w przypadku myślnika. Przecinki były już szeroko omawiane tu: Przecinać spójniki czy nie? Jak to w końcu jest z tą interpunkcją? i tu: Interpunkcja w pigułce, a ich funkcja w zdaniu jest dość powszechnie znana, dlatego pozwolimy sobie pominąć ten znak interpunkcji. Skupmy się więc na kropce i jej pochodnych.
Kropka jest znakiem interpunkcyjnym ostatecznie kończącem zdanie twierdzące lub równoważnik zdania. W klasyfikacji typograficznej kropka, znak ( . ) – ma przypisane sobie tylko jedno znaczenie i nie sposób interpretować tego znaku inaczej. Znak kropki na klawiaturze występuje łącznie ze znakiem nawiasu ostrokątnego i, przy standardowych ustawieniach klawiatury, jest domyślny dla tego klawisza. Ważne, w kontekście właściwego zapisu tego znaku wydaje się, że jedynym poprawnym zapisem kropki jest pominięcie spacji pomiędzy wyrazem kończącym zdanie a nią, i wstawienie spacji za kropką. Przy takim zapisie niemal każdy, standardowo ustawiony edytor tekstu, właściwie rozpocznie kolejne zdanie od dużej litery, nawet bez jej intencjonalnego wstawienia. Z kolei, jeśli pominiemy spację po kropce, edytor powinien wskazać błąd, podobnie jak w przypadku, gdy spacja pojawi się zarówno przed, jak i po kropce. A jak zrobić kropkę w wordzie bez użycia klawiatury? W zakładce Wstawianie należy wybrać Symbole i tam w podgrupie: Interpunkcja ogólna, wybrać ten znak typograficzny.
Podobnie, w zakresie zapisu, wygląda sprawa z wielokropkiem, który, w przeciwieństwie do kropki, nie zamyka wypowiedzi, a wręcz przeciwnie. Co oznacza wielokropek? Tego znaku interpunkcyjnego używa się właśnie po to, aby pozostawić coś w domyśle, pozwolić czytającemu na własną interpretację, a także po to, aby wyrazić pewien bagaż emocjonalny. Rzadziej w tekstach SEO występuje on jako znak pozwalający pominąć zbędny fragment treści (np. z cytatu), ale takie zastosowanie wielokropka również jest właściwe. Wielokropek nie posiada swojego odnośnika bezpośredniego na klawiaturze, ale piszący mają do wyboru dwa sposoby na to, jak szybko wprowadzić go do tekstu. Jak zrobić wielokropek w wordzie lub innym edytorze? Najprostszą drogą jest wprowadzenie trzech znaków kropki (z pominięciem spacji przed nimi oraz pomiędzy nimi) i wstawieniem spacji po nich. Można też skorzystać z funkcji edytora i wspomnianego już narzędzia dodawania symboli. Chcąc dodać wielokropek, wordowska funkcja wstawiania udostępnia go w podgrupie: interpunkcja ogólna i z niej wybrać trzeba symbol ( … ). Dla dociekliwych lub lubiących korzystać z opcji szukaj, wielokropek po angielski to ellipsis.
Dwukropek, którego poprawny zapis jest taki sam jak kropki i wielokropka, czyli bez spacji między wielokropkiem i wyrazem poprzedzającym oraz spacją za dwukropkiem, otwiera nam z kolei tekst na wyliczenie, cytat lub wyjaśnienie. Posiada na klawiaturze swoje miejsce na klawiszu średnika. Jak zrobić dwukropek na klawiaturze w takiej sytuacji? Wcisnąć klawisz średnika łącznie z prawym klawiszem Shift. Jeśli nie chcemy korzystać z tego sposobu, należy wybrać go z puli dostępnych symboli w danym edytorze tekstowym.
Pozostaje nam wspomniany średnik. Użycie go w tekście służy konkretnym celom, wydziela bowiem treść w wypowiedzi silniej niż przecinek, jednak nie jest znakiem tak ostatecznym jak kropka. Co to jest średnik i kiedy używamy średnika? Najczęściej w momencie, gdy wtrącana treść jest na tyle istotna dla danego zdania, że nie można jej przenieść do nowego, a jednocześnie jest ona na tyle oderwana od głównego wątku, że nie można jej wpleść w dominujący temat. Przykład? Proszę bardzo: Była zawiedziona tym, że przegrała, i szybko wróciła do domu; zwycięzca świętował jeszcze długo po wyścigu.
Wykrzyknik i znak zapytania
Znaki te są na tyle proste i jednoznaczne, że poprawne ich zastosowanie nie wymaga większego wysiłku. Oba, z natury rzeczy, nadają przede wszystkim konkretny charakter wypowiedzi i stanowią ten element zdania, który zdecydowanie pozwala zmienić intonację. Jak to się jednak ma do słowa pisanego? Ma się o tyle, że czytający, widząc znak zapytania czy wykrzyknik, wie, jaką postawę w odbiorze tekstu przyjąć. To sygnał o tym, co w tekście istotne, a co mniej, w końcu to sprytny zabieg piszącego, stosowany po to, by przykuć uwagę, wzbudzić ciekawość i zmusić do skupienia. Znak zapytania na klawiaturze znajdziemy łącznie z „łamaczem”, i aby go wprowadzić do tekstu, należy klawisz ten wcisnąć łącznie z prawym klawiszem Shift. Z kolei wykrzyknik na klawiaturze współistnieje z cyfrą 1 i aby go dodać do tekstu należy zrobić dokładnie to samo (1 + Shift). Można także zastosować wariant wyboru z wstawiania symboli lub skorzystać w tym miejscu z wyszukiwania; wykrzyknik po angielsku to exclamation mark, a znak zapytania po angielsku to question mark.
Cudzysłów
Wbrew pozorom znak „cudzysłów”, zarówno w zakresie interpunkcji, jak i typografii, bywa bardzo istotny. Jest on równie istotny w kontekście tekstów SEO. Dosłownie bowiem decyduje o tym, czy piszący popełnia plagiat, czy też wspiera się wiedzą tych, którzy już dany obszar opisali i na tym wsparciu buduje siłę swojego przekazu (wiarygodność treści). Plagiat, także w SEO (a może przede wszystkim tu?) jest karygodny i już o tym pisaliśmy – Plagiat w SEO nie popłaca, dlatego tematu tego nie ma sensu rozwijać. Pytanie dla autorów chcących pisać teksty SEO w najwyższej jakości brzmi, jak poprawnie wstawić cudzysłów w wordzie? Bardzo prosto! Klawisz cudzysłowie pojawia się nam na standardowej klawiaturze, a więc problemu w stylu „jak zrobić cudzysłów w wordzie” de facto nie ma. Cudzysłów na klawiaturze znajdziemy łącznie ze znakiem przecinka i stosując go poprawnie z klawiszem Shift – word zacznie nam cytat poprawnie i zamknie go równie właściwie. Zastanawiacie się, jak napisać cudzysłów na dole – nie ma takiej potrzeby. Jeśli wszystko zrobicie poprawnie, na otwarciu cytatu pojawi się cudzysłów dolny, a na jego zakończeniu ten górny. Ważne tylko by zapamiętać, że chcąc dodać cudzysłów, klawiatura standardowa ma znak ten umieszczony łącznie ze znakiem przecinka. Wystarczy Shift + przecinek , a w tekście pojawi się cudzysłów.
Te zastosowania mają jednak odniesienie do języka polskiego, a jak wygląda cudzysłów francuski (word) czy też cudzysłów niemiecki (word)? Tu sprawa się nieco komplikuje – ale tylko w formacie drukarskim. Cudzysłów niemiecki (>>….<<) i cudzysłów francuski (<<….>>), zwane szewronami, w kontekście wypowiedzi (interpunkcji) są tożsame. Polski cudzysłów (word „…”) oznacza dosłownie to samo, choć wygląda inaczej. Co więcej, domyślnie cudzysłów na klawiaturze jest właśnie w tym, uznawanym przez język polski, układzie.
Pozostaje kwestia łączenia tego znaku z innymi znakami przestankowymi. Rozpoczynając cytat, między wyrazem poprzedzającym znak cytatu, a tym znakiem wstawiamy spację, między znakiem a wyrazem rozpoczynającym cytowanie – pomijamy go i między wyrazem kończącym cytat a znakiem cytatu nie używamy spacji. Kropka przed czy po cudzysłowie? Zawsze po! Chyba że…. Mamy na końcu zdania do czynienia ze skrótem! Wtedy kropka przed nim domyka nam skrót, a za nim – całą wypowiedź. Przykład – „Zdarzyło się to wiele milionów lat p.n.e.”.
Nawias
Nawias, ten standardowo używany w języku polskim [(…)] służy przede wszystkim do wtrąceń, wypowiedzi uzupełniających i dodatkowych informacji, które nie mają bezpośredniego związku ze zdaniem, ale służą mu, uzupełniając informacje, odsyłając do publikacji ważnych w danym zakresie tematycznym lub przytaczając publikacje przeciwstawne. Nawiasy, w kontekście interpunkcji, to niejako wyodrębnione zdania wewnątrz danej wypowiedzi, które jednak, z intencji piszącego, mają istotne miejsce w całej konstrukcji. Dla takich celów stosuje się standardowe nawiasy okrągłe (…). Co jednak z nawiasami kwadratowymi, klamrowymi i kątowymi? Stosując takie nawiasy, a zwłaszcza łącząc je – jak choćby w pierwszym zdaniu tego akapitu: [(…)], warto pamiętać, że nie ma formalnej hierarchii nawiasów, ale zwyczajowo – zwłaszcza w naukach ścisłych, przyjęło się stosowanie odpowiednio – nawias okrągły, nawias kwadratowy, nawias klamrowy, nawias kątowy. W tych dziedzinach jest to bardzo istotne, ponieważ decyduje o kolejności wykonywania działań, a tym samym o końcowym wyniku W SEO jednak, trudno się doszukać sytuacji, w której zastosowanie nawiasów wymagałoby wyjścia poza obszar nawiasów kwadratowych (i to też najczęściej tylko w cytatach lub przywoływanej literaturze).
Inne, ważne znaki typograficzne
Paragraf, asterysk, apostrof
Poza znakami interpunkcyjnymi, w trakcie realizacji tekstów SEO może się przydać znajomość kilku innych, ważnych znaków typograficznych. Znak paragraf ( § ), znak asterysk ( * ) , znak apostrof ( ` ) – to narzędzia, które znacznie ułatwiają pisanie i pozwalają na to, aby treść była kompletna w kontekście drukarskim. Znak paragraf na klawiaturze, w przeciwieństwie do znaku apostrof czy astertyks nie występuje, dlatego, chcąc go wstawić do tekstu należy użyć funkcji wstaw. Paragraf – klawiatura? Paragraf na klawiaturze? Jak zrobić paragraf na klawiaturze? Gdzie jest paragraf na klawiaturze? – na wszystkie te pytania sugestia jest jedna – nie szukajcie go tam! Właściwe zadane pytanie brzmi: jak zrobić paragraf w wordzie? Wybierz opcję wstaw – symbole – i tam odszukaj jego znak. Znak paragrafu w wordzie ma tylko jeden odnośnik, także nie sposób popełnić w tym miejscu błędu, a wszelkie onlinowe edytory znak ten skopiują bez problemu. Można oczywiście pobawić się osobistymi ustawieniami w edytorze i ustalić dla znaku paragraf skot osobisty, jednak symbol paragrafu word oferuje w takiej postaci, że większości użytkowników to w zupełności wystarczy!
Asterysk, czyli popularna „gwiazdka”, pojawia się nam w publikacjach online bardzo często i powszechnie przyjmuje funkcję odsyłacza do treści dodatkowej. Jest więc formą przypisu, którą łatwo dodamy do tekstu, wykorzystując klawisz 8 + Shift. Aby zastosowanie asteryska było kompletne, należy za tekstem właściwym powielić ten znak i wskazać wyjaśnienie/uzupełnienie treści oznaczonej asteryskem w tekście.
W SEO apostrof stosowany jest właściwe tylko i wyłącznie dla spolszczenia obcojęzycznych wyrazów i trzeba przyznać, że w roli tej sprawuje się wyjątkowo dobrze. Jeśli bowiem zachowujemy pierwotną pisownię – jak chociażby używając słów design czy catering – to stosowanie w nich polskich końcówek, wygląda często po prostu źle. Zachowanie oryginalnej pisowni i dodanie polskiej końcówki po apostrofie, pozwala zachować pewien porządek pisarski i estetykę całego tekstu, które są przyjazne czytelnikom.
Wiecie już czym wykorzystywane przez Was znaki interpunkcyjne różnią się od tych pisarskich i dalej, typograficznych? Jeśli tak, to naszą pracę uznamy za dobrze wykonaną!